Verslag Seminar professor Malcolm Sparrow

Auteur: Melanie Ehren

De zaal zat zowel tijdens de Vide Nieuwjaarsbijeenkomst (11 februari 2025) als tijdens het Seminar (12 februari 2025), vol met inspecteurs, handhavers en markttoezichthouders. Ze waren daar om twee dagen te leren van Malcolm Sparrow, een Amerikaanse professor die met zijn boek The Regulatory Craft: Controlling Risks, Solving Problems, and Managing Compliance uit 2000 de status van een guru heeft bereikt — althans in dit gezelschap.

Zijn pleidooi destijds was voor wat hij "smart regulation" noemde: een intelligentere vorm van toezicht waarbij de focus ligt op het bereiken van gewenste uitkomsten in plaats van het blind volgen van procedures. Die boodschap is nog steeds actueel en stond ook nu centraal onder de noemer van een probleemgerichte aanpak. Tijdens de twee dagen ging hij in op:

• Wat is precies een probleemgerichte aanpak?
• Waarom is dat belangrijk?
• En wat is daarvoor nodig?

Pick important problems: fix them
Maatschappelijke schade doet zich vrijwel nooit voor in afgebakende domeinen die worden gemeten met smalle indicatoren of waarop regulier wordt gehandhaafd. Ze hebben bijna altijd betrekking op het samenspel van diensten en het samenkomen van risico’s. Dat vereist een andere manier van kijken naar de maatschappij en het domein waarop toezicht wordt gehouden. In Sparrows woorden:

"Ga eens in een vijver vissen waar je nog nooit een hengel in hebt uitgegooid. Wellicht vang je meer vissen of ontdek je nieuwe soorten vissen."

Een probleemgerichte aanpak start met de vraag waar mogelijk maatschappelijke schade ontstaat of risico’s optreden. Het gaat dan om problemen die buiten beeld blijven in het reguliere toezicht of de reguliere handhaving, zoals:

• Risico’s als gevolg van nieuwe typen bedrijven of technologische ontwikkelingen.
• Risico’s doordat organisaties buiten het zicht van de toezichthouder willen opereren (bij corruptie en fraude).
• Catastrofes die zeldzaam zijn maar grote gevolgen hebben.
• Toekomstige risico’s die zich nog niet hebben voorgedaan.
• Risico’s die ontstaan doordat bepaalde onderwerpen maatschappelijk of politiek onbespreekbaar zijn, of waarover de meningen verdeeld zijn.

Enkele genoemde voorbeelden:

• Toename van verpleegkundigen met rugklachten door het tillen van patiënten zonder ondersteunend materiaal
• Toename van segregatie in het onderwijs doordat scholen steeds homogenere leerlingpopulaties krijgen
• Zware en schadelijke bodemvervuiling doordat concentraties van afvalstoffen op toegewezen stortplaatsen het aardoppervlak doordringen

Onderzoek het probleem voordat je de oplossing bepaalt
Sparrow benadrukte het belang van een gedegen analyse van het probleem. Hij gebruikte de metafoor van een knoop die ontward moet worden. De neiging is vaak om direct een oplossing te benoemen zonder goed in kaart te brengen wat er precies aan de hand is. Maar je moet eerst weten waarom iets een probleem is, voor wie, wat de achterliggende oorzaken zijn en hoe een probleem zich ontwikkelt, voordat je kunt bepalen welke middelen nodig zijn om het op te lossen. Een goede informatie-infrastructuur is cruciaal om trends te analyseren en problemen in beeld te krijgen.

Kies je tools (handhaven, stimuleren etc.) op basis van het probleem, niet andersom
Een belangrijke boodschap van Sparrow was het belang van een oriëntatie op taken in plaats van tools. Hij vergeleek dit met een vakman die zijn gereedschap kiest op basis van wat hij wil maken en het probleem dat hij wil oplossen—niet andersom. Vakmanschap betekent inzicht hebben in welke tools je wanneer moet inzetten en beseffen dat er soms nieuwe tools nodig zijn om een probleem effectief aan te pakken.

Een passende organisatie
Probleemgericht werken vereist ook een passende organisatiestructuur. Veel toezichthouders werken volgens Sparrow nog in functionele eenheden (IT, HR, sectorale domeinen) met een standaardproces voor het plannen en uitvoeren van reguliere toezichtactiviteiten. Voor een probleemgerichte aanpak is echter een infrastructuur nodig waarin informatie wordt verzameld en geanalyseerd over (mogelijke) problemen. Dit kan gaan om kwalitatieve informatie uit het veld of van burgers en signalen en observaties van inspecteurs. Sparrow suggereerde om standaard een willekeurige steekproef te doen waarin diepgaande informatie wordt verzameld binnen organisaties die onder toezicht staan. Deze werkwijze moet ingebed zijn in de organisatie met een vast protocol en duidelijke aansturing en ondersteuning.

Show, don’t tell
Zijn slotboodschap was: show, don’t tell oftewellaat de maatschappij en de politiek zien:

1. Wat het probleem is, waar dat uit blijkt en hoe serieus het is.
2. De indicatoren die je hebt gebruikt om het probleem in kaart te brengen en welke vergelijkingsmaat je hebt gebruikt om de ernst van het probleem te duiden.
3. De acties die je hebt genomen om het probleem aan te pakken.
4. De uitkomsten van die acties in het oplossen van het probleem.

Dit verhaal — een ‘performance account’ — zou een belangrijk onderdeel moeten zijn van het jaarverslag van de toezichthouder en is daarmee ‘democratie in uitvoering’.

In Sparrows woorden:

"Regulatory practitioners inhabit the space between laws as enacted, and societal protections as delivered. What they choose to do, and how they choose. to do it, matters a great deal and fundamentally affects the quality of life in a democracy."

De deelnemers en het Vide-bestuur waren unaniem: het was een waardevolle, boeiende en leerzame sessie die stof tot nadenken geeft.

Foto-impressie Nieuwjaarsbijeenkomst
Bekijk hier de foto-impressie van de Vide Nieuwjaarsbijeenkomst